Tragiczna sytuacja trwającej od kilku dni wojny na terytorium Ukrainy, wpływa także na los lekarzy pochodzących z Ukrainy, którzy na terenie naszego kraju wykonują zawód lekarza lub dopiero planują rozpocząć jego wykonywanie.
Lekarze ci zwracają się do nas prawników o informacje prawne, w szczególności, jak mogą się zachować z punktu widzenia prawa – np. w sytuacji, gdy potrzebują natychmiast powróci do swojej ojczyzny aby udzielić pomocy swoim rodzinom, w tym w sprowadzeniu ich do Polski – w związku z łączącymi ich umowami o pracę, staż podyplomowy, czy szkolenie specjalizacyjne.
Poniżej pierwsze wstępne opracowanie – uwagi prawne w zakresie możliwości prawnych lekarzy z Ukrainy.
Lekarz w czasie stażu podyplomowego
Lekarz na czas nieobecności może zwrócić się do pracodawcy (dyrekcji szpitala/podmiotu leczniczego) o urlop wypoczynkowy lub urlop bezpłatny. Przypomnieć trzeba, że lekarz, który odbywa staż podyplomowy, jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę (w celu odbycia stażu) i co do zasady przysługują mu uprawnienia pracownicze, w tym prawo do urlopu wypoczynkowego oraz możliwość uzyskania urlopu bezpłatnego.
Lekarz stażysta ma prawo do urlopu wypoczynkowego – z upływem każdego kolejnego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku (art. 153 Kodeksu pracy). Minimalny okres urlopu wypoczynkowego za cały rok kalendarzowy to 20 dni. Informacji o liczbie dni urlopu przysługującego lekarzowi w danym momencie warto zapytać pracodawcę (dział kadr). W celu uzyskania urlopu lekarz stażysta musi złożyć wniosek do pracodawcy i uzyskać od niego zgodę – nie jest wystarczające złożenie samego wniosku, konieczna jest zgoda pracodawcy. Za czas nieobecności w czasie urlopu wypoczynkowego lekarz-pracownik otrzymuje wynagrodzenie.
Lekarz stażysta ma prawo także do urlopu bezpłatnego, np. wówczas gdy przewiduje, że nie będzie mógł świadczyć pracy przez czas dłuższy niż liczba dni przysługującego mu urlopu wypoczynkowego. W tym celu należy złożyć pisemny wniosek do pracodawcy (szpitala/podmiotu leczniczego) na podst. art. 174 Kodeksu pracy – we wniosku należy określić ile dni urlopu bezpłatnego lekarz stażysta potrzebuje uzyskać. Warto w uzasadnieniu wskazać, że wniosek jest składany w związku z obecną dramatyczną sytuacją i chęcią niesienia pomocy najbliższym, czy koniecznością czasowego powrotu do swojego kraju. Trzeba jednak pamiętać, że pracodawca może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego – również nie będzie wystarczające złożenie samego wniosku, konieczna jest zgoda pracodawcy. Pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia za czas urlopu bezpłatnego.
Przepisy dopuszczają możliwość przedłużenia czasu trwania stażu podyplomowego, wtedy gdy lekarz nie jest w pracy i nie realizuje programu stażu. Przedłużenie czasu trwania stażu podyplomowego następuje na okres realizacji tej części programu stażu podyplomowego, która nie została zrealizowana.
Okres trwania stażu podyplomowego ulega przedłużeniu o czas nieobecności lekarza stażysty w pracy m.in. z powodu urlopu bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę - nie dłużej niż o 3 miesiące w okresie trwania stażu podyplomowego (art. 15 a ust. 2 pkt. 3 ustawy z dn. 05.12.1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
O złożeniu wniosku i uzyskaniu urlopu wypoczynkowego czy bezpłatnego warto powiadomić opiekuna stażu oraz koordynatora stażu w placówce, gdzie lekarz odbywa staż.
Poza powyższymi możliwościami w innych uzasadnionych przypadkach, właściwa okręgowa rada lekarska (w porozumieniu z marszałkiem województwa) może wyrazić zgodę na dodatkowe przedłużenie okresu trwania stażu podyplomowego (art. 15 a ust. 6 ustawy z dn. 05.12.1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty). W tym celu lekarz powinien złożyć wniosek o przedłużenie stażu do swojej okręgowej rady lekarskiej oraz odpowiednio go uzasadnić.
Warto wiedzieć, że przyznane prawo wykonywania zawodu lekarza albo prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty na czas odbywania stażu zachowuje ważność nie dłużej niż 5 lat od dnia jego przyznania.
Przepisy przewidują także sytuacje, gdy lekarz stażysta nie ukończy stażu podyplomowego w terminie 5 lat od dnia uzyskania prawa wykonywania zawodu. W takiej sytuacji może odbyć staż podyplomowy na podstawie ponownie przyznanego prawa wykonywania zawodu w celu dokończenia stażu podyplomowego oraz umowy cywilnoprawnej o szkolenie zawartej z podmiotem wskazanym przez właściwą radę lekarską (art. 15 a ust. 7 ustawy z dn. 05.12.1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Lekarz w czasie szkolenia specjalizacyjnego
Lekarz odbywa szkolenie specjalizacyjne w trybie rezydenckim (na podstawie umowy o pracę) lub w trybie pozarezydenckim na podstawie innych umów (np. umowa cywilnoprawna, płatny urlop szkoleniowy, stypendium).
Podobnie jak w przypadku lekarza stażysty, lekarz rezydent odbywający szkolenie specjalizacyjne na podstawie umowy o pracę na czas nieobecności może zwrócić się do pracodawcy (dyrekcji szpitala/podmiotu leczniczego) o urlop wypoczynkowy lub urlop bezpłatny - przysługują mu uprawnienia pracownicze, w tym możliwość uzyskania urlopu wypoczynkowego oraz możliwość uzyskania urlopu bezpłatnego. Pełne zastosowanie mają uwagi opisane powyżej (konieczność złożenia wniosku, zgoda pracodawcy).
Lekarz specjalizujący się w trybie pozarezydenckim może zwrócić się do podmiotu, z którym zawarł umowę o odbywanie szkolenia specjalizacyjnego, z wnioskiem o przerwę w odbywaniu szkolenia specjalizacyjnego. W tym celu powinien złożyć pisemny wniosek i określić z ilu dni przerwy pragnie skorzystać. Także w tym przypadku warto w uzasadnieniu takiego pisma wskazać, że wniosek jest składany w związku z obecną dramatyczną sytuacją i chęcią niesienia pomocy najbliższym, czy koniecznością czasowego powrotu do swojego kraju. Przerwa wymaga zgody ww. podmiotu – nie będzie wystarczające samo złożenie wniosku.
Przepisy dopuszczają możliwość przedłużenia czasu trwania szkolenia specjalizacyjnego, wtedy gdy lekarz nie realizuje programu szkolenia specjalizacyjnego. Przedłużenie czasu trwania szkolenia następuje na okres realizacji tej części programu szkolenia specjalizacyjnego, która nie została zrealizowana.
Okres trwania szkolenia specjalizacyjnego ulega przedłużeniu o czas nieobecności lekarza w pracy m.in. z powodu urlopu bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę - nie dłużej niż o 3 miesiące w okresie trwania szkolenia specjalizacyjnego (art. 16 l ust. 1 pkt. 2 ustawy z dn. 05.12.1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Trzeba dodać, że lekarz powinien poinformować kierownika specjalizacji o uzyskaniu zgody na urlop wypoczynkowy, urlop bezpłatny czy przerwę w odbywaniu szkolenia specjalizacyjnego. Powinien także poinformować wojewodę o planowanej nieobecności, gdy trwa ona dłużej niż 3 miesiące.
W uzasadnionych przypadkach zgodę na dodatkowe przedłużenie okresu trwania szkolenia specjalizacyjnego może wyrazić wojewoda, a w odniesieniu do lekarzy odbywających specjalizację w ramach rezydentury - minister zdrowia (art. 16 l ust. 3 ustawy z dn. 05.12.1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Lekarze z warunkowym prawem / prawem na określony zakres, czas i miejsce
Powyższe uwagi co do możliwości uzyskania urlopu wypoczynkowego lub urlopu bezpłatnego dotyczą także lekarzy, którzy mają przyznane warunkowe prawo wykonywania zawodu lub prawo wykonywania zawodu na określony zakres czynności zawodowych, okres i miejsce zatrudnienia w podmiocie leczniczym.
Uzyskanie urlopu wymaga zgody placówki – nie będzie wystarczające samo złożenie wniosku.
Lekarze z takim prawem powinni także sprawdzić na jaki czas uzyskali prawo wykonywania zawodu od okręgowej izby lekarskiej. Poszczególne izby lekarskie wydają ww. prawa na określony czas, np. na okres 6 miesięcy. Kiedy minie okres na jaki prawo zostało wydane, a lekarz nie złoży wniosku o przedłużenie ważności prawa, to prawo to wygaśnie z upływem tego terminu. Warto zatem o uzyskaniu urlopu bezpłatnego – szczególnie dłuższego –powiadomić także swoją okręgową izbę lekarską i jednocześnie złożyć wniosek o przedłużenie ważności prawa wykonywania zawodu o czas urlopu.
Wsparcie samorządu zawodowego lekarzy
Każdy z ww. lekarzy ma także prawo:
1. korzystać z ochrony i pomocy prawnej organów izb lekarskich w sprawach związanych z wykonywaniem zawodu lekarza;
2. korzystać ze świadczeń socjalnych izb lekarskich oraz działalności pomocowej.
Do podstawowych zadań samorządu lekarskiego należy m.in. prowadzenie instytucji samopomocowych i innych form pomocy materialnej dla lekarzy i ich rodzin (art. 5 pkt. 19 ustawy z dn. 02.12.2009r. o izbach lekarskich).
Powyższe oznacza, że każdy z lekarzy może zwrócić się do swojej izby lekarskiej (tam gdzie jest wpisany na listę członków) z zapytaniem dot. pomocy prawnej związanej z wykonywaniem zawodu lekarza, w tym co do urlopu, przerwy, czy przedłużenia okresu szkolenia w trakcie stażu podyplomowego, czy szkolenia specjalizacyjnego.
Informacje o możliwym wsparciu prawnym, materialnym i innych formach pomocy, można odnaleźć w serwisach internetowych poszczególnych okręgowych izb lekarskich. Dla przykładu warto wskazać informacje zawarte m.in.:
- na stronie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu - opieka psychologiczna dla lekarzy z Ukrainy (członków WIL) oraz ich rodzin + opieka prawna (https://wil.org.pl/pomozmy-lekarzom-z-ukrainy-oraz-ich-rodzinom/)
- na stronie Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie - pomoc materialna, mieszkaniowa, prawna, psychologiczna dla lekarzy bądź ich rodzin (https://izba-lekarska.pl/monitor-lekarski/wsparcie-dla-lekarzy-z-ukrainy/).
adwokat Karol Kolankiewicz
---------------------------------------------------------------------
Karol Kolankiewicz jest adwokatem - członkiem Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku (od 2008r.); specjalizuje się w sprawach związanych z prawem medycznym; autor licznych publikacji z zakresu prawa medycznego, współautor „Komentarza do Kodeksu Etyki Lekarskiej” (2021) oraz podręcznika „Prawo medyczne dla lekarzy. Wybrane zagadnienia prawne” (2021)